Een baard, een rok of een donkere huidskleur: het beeld van de geallieerde bevrijders is niet eenzijdig

Een foto van Afro-Amerikaanse soldaten in Wijchen in het najaar van 1944 zette mij aan het denken. Ik kwam de foto tegen bij mijn zoektocht naar historische informatie ten behoeve van een vooronderzoek naar de aanwezigheid van ontplofbare oorlogsresten. Ik bedacht me dat het gezicht van onze bevrijders meer divers is dan de meeste van ons beseffen. De meeste zullen bij termen als ‘geallieerden’ en ‘bevrijders’ direct denken aan Amerikanen en de Engelsen. Sommige denken aan de Canadezen en de Fransen. Minder zullen er denken aan de Nederlanders (Engelandvaarders), de Belgen, de Luxemburgers en de Polen. En wellicht is er bijna niemand die aan de Noren, de Afro-Amerikanen en de Marokkanen denkt. Echter, ook deze laatsten hebben een aandeel gehad in de bevrijding.

Toen op 10 mei 1940 de oorlog uitbrak, schoot de bondgenoot Frankrijk Nederland te hulp. Vele Franse militairen trokken via Zeeuws-Vlaanderen Nederland binnen. Onder de Franse troepen bevonden zich ook Marokkanen en Algerijnen. Dit was het gevolg van de koloniale gezagvoering van Frankrijk over Marokko en Algerije. Derhalve werden er complete Marokkaanse en Algerijnse regimenten opgezet door de Fransen. Niet alleen in 1940 vochten deze troepen mee tegen de Duitsers. Ook bewezen zij zich in 1942 toen zij tijdens operatie Torch, de landing in Noord-Afrika, opnieuw de strijd aangingen tegen de Duitsers. De geallieerde invasie van Noord-Afrika die eindigde op 13 mei 1943 werd mede door hen mogelijk gemaakt. Noord-Afrika kon om deze reden uitgroeien tot de bakermat voor het nieuwe Franse leger, dat uiteindelijk zou deelnemen aan drie invasies op het Europese continent.

Op 12 september 1944 werd het eerste Nederlandse dorp bevrijd. Tijdens de bevrijding van Nederland hebben vele verschillende nationaliteiten gestreden voor onze vrijheid. Vele nationaliteiten stonden onder Brits bevel. Zo ook Brigade Piron. Brigade Piron was een samengestelde divisie van Belgen en Luxemburgers. Zij waren, net als de Nederlandse Prinses Irene Brigade, gerekruteerd en getraind in Engeland voor de strijd op het vasteland. Twee maanden nadat de geallieerde invasie van start was gegaan, landde de Brigade Piron in Normandië. Zij rukten direct op om zich bij de Britten te voegen. Zij hadden de taak om bij de voorwaartse manoeuvres de rechterflank van de Britten te verstevigen en af te schermen. Op 25 september 1944 trok Brigade Piron het Nederlandse Thorn binnen.

Om Zuid-Nederland te kunnen bevrijden, moesten er zware slagen geleverd worden. De Slag om de Schelde in Zeeland van oktober t/m november 1944 en de strijd bij Kapelsche Veer in de winter van 1944-1945 in West-Brabant zijn hier goede voorbeelden van. Bij de beide operaties werden forse verliezen geleden, vooral onder de Polen. De Polen waren met de 1^e Poolse Pantserdivisie in oktober Nederland ingetrokken om op 29 oktober 1944 Breda te bevrijden. Deze divisie was opgericht in Groot-Brittannië in 1942 en bestond voornamelijk uit emigrantenzoons, vluchtelingen uit werkkampen, krijgsgevangenen die wisten te ontsnappen en militairen die na de val van Polen het land wisten te ontvluchten. In december 1944 was het grootste deel van Zuid-Nederland bevrijd.

Na de bevrijding van Zuid-Nederland, werden de veroverde vliegvelden gebruikt ten gunste van geallieerden (voor verkenningstochten en luchtaanvallen). Zo ook op woensdag 29 december 1944 om 10.00 uur, toen er op vliegbasis Woensdrecht twaalf jachtvliegtuigen opstegen. Het was het Noorse no. 331 Squadron van de Royal Norwegian Air Force. Ze hadden als doel een verkenningstocht boven Duitsland. Eén van deze Spitfires kreeg echter te maken met technische mankementen op de terugweg. Het betrof hier het toestel van Sgt. Vilhelm Nicolaysen. Hij kwam neer ter hoogte van de Agelerweg-Wolfsbergweg in Reutum. De Noor wist net op tijd de plek des onheils te ontvluchten, want de Duitsers waren al snel ter plaatse. Toen bleek dat de piloot spoorloos was, werd de Spitfire door de Duitsers gestript: de zware motor, de bewapening en de instrumenten werden gesloopt. Daarna werd de crashlocatie verlaten. Een naburig wonende boer heeft uiteindelijk zelf maar met zijn paard en wagen het toestel geborgen.

De voorbereidende plannen van de geallieerde troepen voor een doorstoot naar Noord-Nederland zorgden voor de nodige logistieke maatregelen in ons land. Dit werd overgelaten aan logistieke divisies, waaronder 666 en 397 Quartermaster Truck Company. Dit waren Afro-Amerikaanse divisies. Duizenden Afro-Amerikanen droegen in Europa de zorg voor de distributie, de bevoorrading, de wasserijen en het delven van graven. Echter, vanwege diepgewortelde racistische sentimenten binnen de Amerikaanse samenleving, werd het de maar liefst 1,2 miljoen Afro-Amerikaanse soldaten, onmogelijk gemaakt om hogere rangen te bemachtigen. Zij werden enkel toegelaten tot ondersteunende taken.

In de doorstoot naar Noord-Nederland, in de lente van 1945, vochten onder andere de Polen, de Canadezen en de Fransen. Via Duitsland trok de 1^e Poolse Pantserdivisie door naar Oost-Groningen, waarbij ze op hun route naar het noorden van Nederland verschillende Nederlandse steden bevrijdde, waaronder Emmen. Delfzijl werd bevrijd door de Canadese Cape Beton Highlanders; een infanterie regiment met Schotse roots. In de omgeving van Assen zijn in de nacht van 7 op 8 april 1945 zo’n 700 para’s gedropt voor Operatie Amherst. De Fransmannen werden in groepen van ongeveer 15 man verspreid over de Drentse provincie gedropt. Zij waren verantwoordelijk voor het zaaien van verwarring onder de bezetter en de verovering van bruggen ten gunste van de geallieerde opmars. Uiteindelijk capituleerde Duitsland op 4 mei en werd de bevrijding van geheel Nederland een feit.

Voor de historici van AVG is het van belang om precies te weten welke troepen gevochten hebben in en/of nabij een onderzoeksgebied. Vele van hen hebben namelijk War Diaries nagelaten. Hierin is precies te lezen op welke dag zij welke acties uitgevoerd hebben. Vaak kunnen de historici met deze informatie de locatie van een gebeurtenis nauwkeuriger bepalen. Ook blijkt soms uit de informatie in een War Diary welke munitie en/of explosieven er zijn gebruikt in gevechten. Ook dit is belangrijke informatie om voor de historici te vermelden in de rapportage van een vooronderzoek en om conclusies uit te trekken. Mocht er naar aanleiding van het vooronderzoek een explosieven detectie moeten plaatsvinden, dan weet de desbetreffende partij met welke mogelijk aan te treffen ontplofbare oorlogsresten, zij te maken krijgen. U begrijpt, met zoveel verschillende nationaliteiten binnen de geallieerde troepen, zijn er vele talen die de historici van AVG tijdens het werk onder hun neus krijgen. Soms is dat een hele uitdaging, zoals bij Poolse stukken. Echter, het is een uitdaging die de historici van AVG graag aan gaan om de kwaliteit van ons werk hoog te houden.

Geschreven door Berdien de Wilde, historica AVG Explosieven Opsporing Nederland

Bronnen:

Foto1: Marokkaanse soldaat slijpt zijn bajonet. Italië 1944. (Bron: Praise Ojo ‘Mountain Warriors of WWII – Moroccan Goumiers’ in: War History Online d.d. 06-21-2018)

Foto2: Afro Amerikaanse soldaten met munitie in Wijchen. Zwarte soldaten in Wijchen. (Bron: Collectie Gelderland, objectnr. 4.2.1.283)

Foto3: Een portretfoto van Captain D.H. Currie, de Company Commander van de Cape Breton Highlanders. Deze opname is in Bolsward gemaakt. (Bron: Verzetsmuseum Friesland op beeldbank WO2. Beeldnr. 119489)